در حال حاضر، همه در انتظار روشن شدن سیاست خارجی دولت جدید دمشق، به‌ویژه در قبال جمهوری اسلامی‌اند. اگر دولت جدید سوریه مخالف تهران باشد، در این‌ صورت با تحولی بسیار مهم روبه‌رو خواهیم شد که ممکن است چهره منطقه را کاملا دگرگون کند.

صحبت‌ها و نشانه‌های کنونی ممکن است گمراه‌کننده باشند، بنابراین برای دستیابی به پاسخ‌های موردنظر باید همچنان منتظر ماند تا ماهیت سیاست‌های دولت جدید روشن شود.

به لحاظ نظری، فرض بر این است که دولت جدید سوریه به رهبری هيئت تحریر شام و رهبر آن احمد الشرع، سیاستی متفاوت با سیاست رژیم سابق اسد اتخاذ خواهد کرد. بر این اساس، بسیاری امیدوارند که این سیاست‌ها با «محور تهران» در تضاد باشد، محوری که در سوریه علیه آن گروه جنگید و اعضای دیگر این محور مانند عراق و حزب‌الله لبنان نیز در آن مشارکت داشتند.

اگر احمد الشرع، رهبر هیئت تحریر شام، این مسیر را دنبال کند، می‌توانیم پایان پروژه توسعه‌طلبانه جمهوری اسلامی را شاهد باشیم. به‌ویژه پس از آنکه اسرائيل هم موفق شد بخش بزرگی از توانایی‌های خارجی رژیم ایران در منطقه را از بین ببرد.

با این حال، عواملی سیاسی در منطقه وجود دارند که می‌توانند سیاست دمشق را به جهات دیگری سوق دهد. به اضافه اینکه سیاست بر اساس یک کاتالوگ پیش نمی‌رود. در آغاز هزاره سوم، اعتقاد بر این بود که حماس مخالف جمهوری اسلامی است تا اینکه بعدا مشخص شد که این سازمان هم مانند گروه سنی‌مذهب «جماعت اسلامی لبنان» در طرابلس یکی دیگر از عوامل تهران است. سازمان بین‌المللی اخوان‌المسلمین هم تحت عنوان برادری دینی و دشمنی با اسرائیل، نقش اسب تروا را برای جمهوری اسلامی ایفا کرد.

اکنون اگر اسرائیل همچنان از فرصت فروپاشی سوریه برای تقویت حضورش در منطقه استفاده کند، ممکن است ائتلافی غیرمنتظره میان دمشق، تهران و بغداد شکل بگیرد و ایرانی‌ها را به حرم زینب بازگرداند. این امر به دیدگاه احمد الشرع و دولت او درخصوص درگیری با اسرائیل بستگی زیادی دارد.

من تاکنون در سخنرانی‌ها و صحبت‌های مقام‌های مختلف چیزی نشنیدم که بیانگر سیاست و خط‌مشی آینده دولت جدید سوریه باشد یا بتوان درباره جهت‌گیری‌های دولت جدید سوریه از آن چیزی استنباط کرد.

از لحاظ جغرافیای سیاسی، ترکیه یک بازیگر مهم در منطقه‌ است و اکنون این سوال مطرح می‌شود که آیا این کشور بر دولت جدید دمشق، به‌ویژه در مورد درگیری با جمهوری اسلامی، نفوذ قابل‌توجهی خواهد داشت؟

در دوره کنونی، نقش ترکیه در جلوگیری از لغزش سوریه به سمت افراط‌گرایی مذهبی و سیاسی و کمک به خروج از تنگنای تحریم‌های آمریکا ممکن است مفید باشد. اما در مورد سیاست خارجی دمشق دو روایت وجود دارد: اول اینکه هیئت تحریر شام به آنکارا نزدیک است و به دلیل حمایت ترکیه از این گروه در سال‌های اخیر، به‌ويژه در پیروزی اخیرش که به سقوط رژیم اسد منجر شد، مدیون آن کشور است و با آن متحد خواهد شد. روایت دوم این است که دو طرف روابط خوبی دارند، اما سیاست‌های آن‌ها یکسان نیست. سینان اولگن، رئیس مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی و کارشناس اندیشکده کارنگی اروپا، هم با تایید این موضوع می‌گوید: «این تصور که ترکیه هیئت تحریر شام را کنترل می‌کند، اشتباه است.»

در صورت تعمیق روابط بین دمشق و آنکارا، سیاست دمشق آینه‌ای خواهد بود که سیاست ترکیه را منعکس می‌کند، بنابراین بعید است که دمشق سیاستی خصمانه با محور تهران اتخاذ کند، اما تنش با عراق به دلیل ملاحظات مختلف، احتمالا ادامه خواهد یافت.

منطقه میان‌رودان (بین‌النهرین) دینامیک خاصی دارد که بغداد و دمشق را همواره در مسیر رقابت سیاسی و فرقه‌ای قرار می‌دهد. پس از سقوط رژیم‌های صدام و اسد و با روی کار آمدن گروه‌های مذهبی حاکم بر دو پایتخت، از لحاظ نظری دولت عراق، دولتی شیعه و دولت سوریه دولتی سنی محسوب می‌شود. به همین دلیل، پس از ورود هیئت تحریر شام به دمشق، خشم سراسر عراق را فرا گرفت و گفتمان تاریخی درباره انتقام‌گیری بین افراطیون این دو فرقه در رسانه‌های اجتماعی بازتاب یافت.

از نظر سیاسی و نظامی، تهران، بغداد و حزب‌الله، دولت جدید دمشق را از هر طرف در محاصره دارند، به‌ویژه اینکه پس از سقوط پایتخت سوریه، هزاران نفر از فرماندهان و سربازان رژیم اسد به عراق فرار کردند و آنجا مستقر شدند.

انتظار می‌رود محور مقاومت پس از شکست‌های عظیم و پی‌درپی امسال، از جمله نابودی حماس، حذف رهبران و فرماندهان حزب‌الله و اخیرا پایان رژیم متحد اسد، اولویت‌هایش را تنظیم و بازنگری کند.

به باور من، محور تحت رهبری جمهوری اسلامی در دو مسیر دست به کار خواهد شد: اول، تلاش برای نزدیکی با الشرع و دولت جدید دمشق به بهانه دشمنی با اسرائيل و دوم، شکل‌دهی به ائتلاف‌هایی در داخل سوریه و اطراف آن برای فشار آوردن به دمشق.

تهران که در طول ۴۰ سال گذشته همواره این نظریه را مطرح می‌کرد که واشینگتن برای سرنگونی رژیم آن برنامه‌ریزی می‌کند،‌ در حال حاضر، با بزرگ‌ترین چالش تاریخی خود مواجه است. جمهوری اسلامی معتقد است آنچه در دمشق اتفاق افتاد، نقشه مشترک آمریکا و اسرائيل و هدف اصلی آن‌ها ضربه زدن به ایران بود. بنابراین، ممکن است اظهارات اخیر مقام‌های تهران درباره خطری که بقای جمهوری اسلامی را تهدید می‌کند، درست باشد.

برگرفته از روزنامه الشرق‌الاوسط